Προφανώς πολλές φορές έχετε πει τη φράση, χωρίς να ξέρετε το νόημα πίσω από αυτή. Γιατί χτυπάμε ξύλο σαν “ασφάλεια” για την κακή τύχη; Από που προήλθε;
Δυστυχώς, κανείς δεν γνωρίζει με απόλυτη σιγουριά από που προήλθε και πόσα χρόνια μετράει η φράση “Χτύπα ξύλο”.
Γιατί το κάνουμε όμως αυτό; Που βρίσκονται οι ρίζες αυτής της… τελετής;; Ας ρίξουμε μια ματιά!
Υπάρχουν διάφορες θεωρίες.
1η θεωρία
Η πρώτη από αυτές αφορά τις περισσότερες παγανιστικές κουλτούρες του αρχαίου κόσμου, από την Ιρλανδία μέχρι την Ινδία, που θεωρούσαν ότι τα δένδρα κατοικούνταν από τα πνεύματα της φύσης και συχνά τα ενσωμάτωναν στις τελετές και τις λατρείες τους.
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, κάποιος χτυπούσε τον φλοιό ενός δένδρου με στόχο να επικαλεστεί τη βοήθεια του καλοπροαίρετου πνεύματος που ζει μέσα σε αυτό.
Οι Βρετανοί, παραδείγματος χάριν, έχουν την έκφραση touch wood – άγγιξε το ξύλο!! Μια εξήγηση αυτής της «παραλλαγής» βρίσκεται σε μια παλιά Ιρλανδέζικη δεισιδαιμονία, σύμφωνα με την οποία αυτό το κάνανε για να ευχαριστήσουν τα μικρά ανθρωπάκια, τα οποία τους χαρίζανε καλή τύχη!!
Επίσης, θεωρούσαν πως τα δέντρα λατρεύονταν ως τόποι κατοικίας καλών και ευγενικών πνευμάτων. Έτσι, αγγίζοντας το ξύλο, την κατοικία δηλαδή του πνεύματος, προστατευόσουν και ο ίδιος από τα κακά πνεύματα!! Το άγγιγμα του ξύλου βλέπετε, πίστευαν πως προστατεύει και από την πραγματοποίηση κάποιων αρνητικών οιωνών!
Ακόμα και οι Ιρλανδοί πίστευαν πως αυτός ήταν ο τρόπος για να ευχαριστήσουν τα μικρά πλάσματα ή ξωτικά, για όλη την καλή τύχη που τους χάριζαν. Έτσι, με το πέρασμα του χρόνου, με το να χτυπήσει κανείς ένα δένδρο έδειχνε την ευγνωμοσύνη του για όλη τη καλή τύχη που είχε και αναγνώριζε το γεγονός ότι τα πνεύματα του δάσους αξίζουν τις ευχαριστίες του για τις ευλογίες που δίνουν, σε περίπτωση ειδικά που όταν θυμώσουν μπορούν να αλλάξουν τη τύχη κάποιου από καλή σε κακή.
Όπως ποτέ δεν ήταν καλή ιδέα να προκαλεί κάποιος την οργή των θεών, έτσι ο σεβασμός στα πνεύματα θεωρείτο ζωτικής σημασίας, για την αποφυγή σοβαρών αντιδράσεων εκ μέρους τους και κατά συνέπεια κακή τύχη.
2η θεωρία
Μία δεύτερη θεωρία δίνει τα εύσημα στους Χριστιανούς, που μετέτρεψαν τις παγανιστικές παραδόσεις σε δικές τους. Κατ’ αυτούς, το ξύλο συμβόλιζε τον Σταυρό, πάνω στον οποίο θυσιάστηκε ο Χριστός. Έτσι, το να χτυπά κανείς ξύλο σημαίνει περισσότερο ή λιγότερο ότι επικαλείται την προστασία του Χριστού.
3η θεωρία
Υπάρχει, βέβαια, και η θεωρία των Εβραίων, σύμφωνα με την οποία η φράση προέρχεται από μια πρακτική που χρησιμοποιούνταν το 1490. Εκείνη την εποχή, οι Εβραίοι μάχονταν για την ζωή τους και επειδή οι συναγωγές τους και οι ναοί τους χτίζονταν από ξύλο, υπήρχαν συνθηματικά χτυπήματα για να μπορούν να μπουν. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να σωθούν πολλές ζωές. Έτσι, το να χτυπά κανείς ξύλο έγινε συνώνυμο με την καλή τύχη, εφόσον σώζονταν άνθρωποι.
4η θεωρία
Η φράση προέρχεται από την φράση «Άπτεσθαι ξύλου».
Η φράση αυτή χρησιμοποιούνταν ως προτροπή από τους Αρχαίους Ελλήνες, λόγω της πεποίθησής τους ότι στα δένδρα κατοικούσαν νύμφες, (Δρυάδες/Αμαδρυάδες).
Σύμφωνα όμως με την ελληνική μυθολογία[1] οι Δρυάδες (ενικός: η Δρυάς) ήταν Νύμφες των δασών. Το όνομά τους προέρχεται από τη Δρυς. Σύμφωνα με την παράδοση, ήταν νύμφες των δέντρων, ειδικά των βελανιδιών, κάτω από τις οποίες ζούσαν, Οι αρχαίοι τις διέκριναν από τις Αμαδρυάδες, οι οποίες ήταν οι ψυχές των φυτών και ζούσαν όσο και αυτά, ενώ οi Δρυάδες ήταν αθάνατες[2].
Χτύπαγαν το ξύλο του κορμού δηλαδή για να επικαλεστούν την προστασία τους, καθώς οι νύμφες μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τις ευχές των ανθρώπων.
Πέραν της αρχαιοελληνικής εξήγησης, σύμφωνα με μια εκδοχή, οι άνθρωποι πολλές φορές συναντιούνταν στα δάση για να συζητήσουν τα θέματα τους, καλά ή κακά, νόμιμα ή παράνομα. Με το να χτυπάνε ξύλο, κορμούς δέντρων δηλαδή, διώχνανε τα οποιαδήποτε πνεύματα κατοικούσαν μέσα στο ξύλο για να μην τους ακούσουν…
Αν και από τον Όμηρο είναι γνωστές πολλές ονομαστές νύμφες εντούτοις δεν αναφέρονται αυτές. Οι Δρυάδες μαζί με τις Ορειάδες ή Ορεστιάδες συνόδευαν τους Ολύμπιους θεούς στα όρη και τις χαράδρες και ιδιαίτερα συνέρχονταν ερωτικά μέσα σε ωραία σπήλαια με τους Σειληνούς και τον Ερμή, παίζοντας και αστειευόμενες με τον Απόλλωνα, τον Πάνα, τον Πρίαπο κ.ά. Συχνά τις Δρυάδες φαίνεται να τις καταδίωκαν οι Σάτυροι.
«Αρχομένου του μηνός Αυγούστου μέχρι της 15 αυτού, ήτοι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, αι εξ επαγγέλματος λευκάστραι διακόπτουσι τας εργασίας των όπως αι Δρυμάδες λέγουσαι ότι αι δρύμαι τη λίμνης (Καστοριάς) κόπτουσι τα πανιά των». [3]
Οι συνοδίται μου, άφωνοι ως οι ιχθείς, έντρομοι υπέρ το δέον και κεκυφότες, ταπεινώς συνέστελλον και αυτόν της αναπνοής των το ελάχιστον ήχον, από φόβον μήπως αναδύσωσιν εκ του Ταρτάρου οι Άρπυιαι και τους καταφάγωσιν. Έκαστον κίνημα φύλλου, πας μακρόθεν προερχόμενος κρότος ρυάκων, κάθε πάταγος κλάδου και η εκ συγκυρίας κατάπτωσις λίθου εκ βράχων ανώρθωνε τας τρίχας της κεφαλής των και τους απέλπιζεν. Ούτως ηθικώς διετέλουν καθ’ άπασαν την οδοιπορίαν μας μέχρι των σερβικών ορίων.[4]
Μεταξύ των Δρυάδων γνωστότερες ήταν η Ερατώ, η οποία με τον Αρκάδα απόκτησε τον Αζάνα, τον Αφείδαντα και τον Έλατον, η Φιγαλία και η Τιθορέα από τις οποίες και οι σχετικές πόλεις της Αρκαδίας και της Φωκίδας αντίστοιχα, καθώς και η Ευρυδίκη η σύντροφος του Ορφέα. Οι Δρυάδες καλούνταν επίσης και “Αμαδρυάδες”, ή “Αδρυάδες”, ή “Δρυμίδες”και συχνά συγχέονταν με τις Ναϊάδες και άλλες Νύμφες, ενώ στη πραγματικότητα δεν ήταν τίποτε άλλο παρά η ανθρωπόμορφη ιδέα του θροΐσματος των φύλλων των δένδρων και των ήχων των υδάτων ιδιαίτερα σε βουνά, ρέματα, σπήλαια, πηγές και χαράδρες που διακόπτουν την ηρεμία και την ησυχία της φύσης.
Μεγάλη συλλογή αγγλικών λέξεων με ελληνική ρίζα
Μέσα στα μεγάλα δέντρα με τις πλούσιες φυλλωσιές, κατοικούσαν οι Δρυάδες.Ήταν νεράιδες καλές, λυγερές και χαρούμενες, αθάνατες όσο ζούσε το δέντρο τους. Αυτές οι όμορφες νεράιδες, προστάτευαν όχι μόνο την φύση, αλλά και τους θνητούς. Όταν ένας άνθρωπος φοβόταν κάποιο κακό, όταν άκουγε λόγια απειλητικά και κατάρες, έτρεχε στο δέντρο μιας Δρυάδας και χτυπούσε με το χέρι του τον κορμό. Η Δρυάδα άκουγε τον κτύπο και αμέσως έδιωχνε μακρυά το κακό, τον φόβο και την συμφορά. Από εκείνα τα χρόνια μας έμεινε η συνήθεια να χτυπάμε ξύλο, έστω κι` αν ούτε δέντρα ούτε και νεράιδες υπάρχουν πια γύρω μας.
Παραπομπές
Παυσανίας, Ελλάδος περιήγησις VIII.4.2
Εγκυκλοπαίδεια Δομή, τόμ. 8, σ. 298 ISBN 960-8177-58-8
Παναγιώτης Παπαναούμ, Αυτοβιογραφία, Λειψία 1873
Παναγιώτης Παπαναούμ, ό.π.
