1. Τα χαρακτηριστικά του χειριστικού γονιού και της χειριστικής σχέσης
Χειριστικός μπορεί να θεωρηθεί ένας άνθρωπος, ο οποίος ξέρει πολύ καλά να οδηγεί έτσι τις καταστάσεις, ώστε να επωφεληθεί ο ίδιος.
Όταν το χαρακτηριστικό αυτό αποδίδεται σε ένα γονέα είναι αρκετά οξύμωρο, καθώς ο γονικός ρόλος προϋποθέτει την υπέρβαση του εαυτού και της ατομικότητας.
Πώς λοιπόν γίνεται ένας γονιός να είναι χειριστικός; Να χειρίζεται καταστάσεις που αφορούν το παιδί του – ανήλικο ή ενήλικο –προς δικός του όφελος;
Όλα ξεκινούν όταν στη βάση της σχέσης υπάρχει η θυσία. Ένας άνθρωπος, ο οποίος θεωρεί ότι θυσιάζει στοιχεία του εαυτού του ή της ζωής του, κάποια στιγμή θα το ζητήσει πίσω.
Στην περίπτωση λοιπόν ενός χειριστικού γονιού, υπάρχει η αίσθηση του «χρέους» ή της «υποχρέωσης» ή της «οφειλής» από το παιδί προς το γονιό, στο όνομα της θυσίας που ταυτίζεται με την αγάπη.
Ως αποτέλεσμα, το παιδί οφείλει στο γονιό του να ζήσει μια ζωή όπως ο γονιός τη φαντάζεται για το ίδιο. Οποιαδήποτε απόκλιση από αυτό το σενάριο θα καταγραφεί ως αχαριστία, ως λάθος, ως αδιαφορία.
Αυτό συμβαίνει, όταν οι γονείς βιώνουν απουσία χαράς από το γάμος τους. Έτσι, ασυνείδητα ζητούν από τα παιδιά τους να τους φροντίσουν συναισθηματικά και να έχουν για πάντα κυρίαρχο ρόλο στη ζωή τους: με το να φροντίζουν το εγγόνι όχι ως παππούδες αλλά ως γονείς, να έχουν λόγο στο γάμο τους παιδιού τους, να εμπλέκονται στη δουλειά, τις επιλογές, τις αποφάσεις του.
Κι αν το παιδί δυσανασχετήσει, ο γονιός θυμώνει παιδιάστικα, δίνει διπλά μηνύματα «εσύ να είσαι καλά και άσε με εμένα» και φέρεται σαν να νοιώθει προδομένος και εγκαταλελειμμένος.
2. Τι κακό μπορεί να κάνει ένας χειριστικός γονιός στο παιδί του;
Για να μπορέσει να υπάρξει μια τέτοιου είδους σχέσης που ζητάει ο γονιός αυτός, σημαίνει ότι το παιδί δεν έχει αυτονομηθεί. Και αυτό είναι το τίμημα που πληρώνει το παιδί ως ενήλικας: δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια του και αναρωτιέται συνεχώς για τα λάθος επιλογές που κάνει.
Ένας γονιός που ζητά φροντίδα από το παιδί του και θέλει να έχει ενεργό ρόλο στην ενήλικη πια ζωή του, στην πραγματικότητα του ζητά να μην μπορέσει να αυτονομηθεί, να διαφοροποιηθεί, να ενηλικιωθεί, να ζήσει με ευθύνη ζωής. Κι ενώ το παιδί – ενήλικας θα καταγραφεί ως ανεπαρκής, στην πραγματικότητα η ανεπάρκεια του γονιού είναι που δεν επιτρέπει στο παιδί να ωριμάσει.
Η κατάσταση αυτή δεν γίνεται αμέσως αντιληπτή, καθώς το κύριο χαρακτηριστικό ενός χειριστικό γονιού είναι η συνεχής παροχή και η φροντίδα με τη μορφή εξυπηρέτησης. Και αυτό ακριβώς είναι που δημιουργεί τύψεις στο παιδί – ενήλικα. «πώς γίνεται να δυσανασχετώ και να θυμώνω με τον άνθρωπο που μου προσφέρει τόσα;»
Η παγίδα είναι πως αυτή η εξυπηρέτηση βολεύει και το παιδί – ενήλικας στερεί τον εαυτό του από το παράγει άλλες λύσεις και προτιμά την έτοιμη παροχή.
3. Πώς να διαχειριστείτε τον χειριστικό γονιό
Αυτό που δεν συνειδητοποιεί ο χειριστικός γονιός είναι πως η ενοχοποίηση που δημιουργεί ασυνείδητα στο παιδί του, ώστε να μείνει για πάντα κοντά του έχει το αντίθετο αποτέλεσμα. Το παιδί – ενήλικας αν και φαινομενικά θα είναι κοντά, αυτό που εύχεται είναι να ξεφορτωθεί αυτό το βάρος που νοιώθει.
Και για αυτό ακριβώς μένει εκεί: οι ενοχές τελικά δεν είναι αυτές που έχει δημιουργήσει ο γονιός, αλλά αυτές που έχει δημιουργήσει ο ίδιος στον εαυτό του τη στιγμή που εύχεται να τον ξεφορτωθεί για να μπορέσει τελικά να νοιώσει ελεύθερος.
Για να αρχίσει να αλλάζει αυτή η κατάσταση δύο πράγματα είναι σημαντικά: το ξεβόλεμα, που αντιστοιχεί στο τέλος της εξυπηρέτησης και των έτοιμων παροχών που προσφέρονται από το γονιό και δεύτερον το από καρδιάς «ευχαριστώ», για ότι έχει προσφερθεί μέχρι τώρα.
4. Πώς να μην γίνετε χειριστικός γονιός
Όλη αυτή η σχέση παιδιού – γονιού ξεκινά από τη ματαίωση προσδοκιών από το σύζυγο, από την απουσία χαράς στο γάμο, από την έλλειψη καλής κοντινότητας μεταξύ των συζύγων που οδηγεί στην παραπάνω κοντινότητα παιδιού – γονιού.
Είναι πολύ σημαντικό το ζευγάρι να κάνει όρκους ζωής μεταξύ του. Να μην μείνουν στο να είναι μόνο γονείς, αλλά να χαίρεται ο ένας τον άλλον στα εύκολα και τα δύσκολα. Γιατί μόνο έτσι θα καταφέρουν να αυτό-καταργούνται ως γονείς καθώς το παιδί του θα μεγαλώνει.
Μόνο έτσι θα μπορέσουν να δίνουν αυτή τη φροντίδα στο παιδί τους, που θα τα οδηγήσει στην αυτονόμηση. Όχι αυτή τη φροντίδα, που θα οδηγήσει το παιδί να τους έχουν για πάντα ανάγκη.
Το κινεζικό γνωμικά: “καλύτερα να μάθεις κάποιον να ψαρεύει, παρά να του προσφέρεις ψάρια για να χορτάσει την πείνα του”, παρουσιάζει ακριβώς αυτή τη διεργασία
O David M. Allen, M.D Καθηγητής Ψυχιατρικής, γράφει για το θέμα:
Μία από τις πιο συχνές ερωτήσεις που μου κάνουν ασθενείς που είχαν χειριστικούς γονείς, είναι:
Είμαι υποχρεωμένος/η να τους συγχωρήσω;
Η απάντηση είναι
Όχι δεν είσαι αλλά αν τα πράγματα εξελιχθούν καλά, ίσως να θελήσεις να το κάνεις
Η συγχώρεση δεν είναι το τέλος από μόνο του αλλά υπο-παράγωγο της διαδικασίας της συμφιλίωσης με όσα μας πονάνε.
Κάτι άλλο που μου λένε οι ασθενείς μου, όταν τους ενθαρρύνω να κρατάνε επαφές με τους χειριστικούς γονείς τους, είναι ότι δεν τους θέλουν στη ζωή τους.
Κι εγώ συνήθως απαντώ «Αυτό οφείλεται στον τρόπο που σου φέρονται τώρα. Ωστόσο, εάν σταματούσαν να σου φέρονται έτσι, πιθανόν να τους ήθελες στη ζωή σου». Το να μην έχει κανείς μια αγαπημένη οικογένεια στην οποία να ανήκει, είναι κάτι για το οποίο ο άνθρωπος δεν είναι προορισμένος από τη φύση του.
Παρ’ όλο που μπορεί να μην μπορούμε ή να μην θέλουμε να ξεχάσουμε το παρελθόν, οι περισσότεροι από εμάς θα μπορούσαμε να συγχωρήσουμε τους χειριστικούς γονείς μας, αν μας το επέτρεπαν.
Ωστόσο, αν η οικογένειά σου, συνεχίζει να σου φέρεται άσχημα και να αντιμετωπίζει τη κακοποίηση που σου έχουν ασκήσει σαν κάτι που δεν έγινε ποτέ, πώς είναι δυνατόν να τους συγχωρήσεις;
Εάν απαιτούν να τους αφήσεις να σου φυλάξουν τα παιδιά τη στιγμή που παραμένουν χειριστικοί και σε θεωρούν παράλογο επειδή αρνείσαι, πώς είναι δυνατόν να τους συγχωρήσεις; Η συγχώρεση σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι και φαντάζει αδύνατη!
Αυτό που προσπαθώ να κάνω, και που είναι και το πιο δύσκολο κομμάτι της ψυχοθεραπείας, είναι να πείσω τους ασθενείς ότι είναι προς όφελός τους να βρούν έναν τρόπο να επικοινωνήσουν αυτό που τους ενοχλεί στους γονείς τους, ώστε να σταματήσουν να εισπράττουν τη χειριστική τους συμπεριφορά.
Φυσικά είναι απολύτως κατανοητό αν ο ασθενής αρνηθεί στη περίπτωση που η κακοποίηση που είχε δεχθεί από τους γονείς του σαν παιδί, ήταν σοβαρή και ακραία. Οι ασθενείς μου, με κάποιο τρόπο νομίζουν ότι προσπαθώ να αλλάξω το παρελθόν κάτι που όμως είναι, προφανώς, αδύνατον.
Ωστόσο, μπορούμε να αλλάξουμε την επίδραση που έχει το παρελθόν επάνω μας. Ο στόχος τη διαδικασίας είναι να αλλάξουμε τον τρόπο που γίνονται τα πράγματα τώρα, στο παρόν διότι το πρόβλημα δεν είναι στο παρελθόν.
Το πρόβλημα είναι ότι οι δυσλειτουργικές νοοτροπίες που περνάει μια οικογένεια στο παιδί, το ακολουθούν μέχρι την ενήλικη ζωή του, δηλαδή στο παρόν. Και αυτές τις νοοτροπίες κουβαλούν ακόμη και όταν περνάνε πολλά χρόνια και οι γονείς φεύγουν από τη ζωή.
Προκειμένου να ξεπεράσετε τη κακοποίηση από τους γονείς σας και να προχωρήσετε χωρίς να μεταφέρετε απωθημένα στη τωρινή σας οικογένεια ή στα παιδιά σας, είναι σημαντικό να έρθετε σε μια αμοιβαία συνεννόηση με τους γονείς σας ανεξάρτητα από το αν θέλετε να έχετε σχέσεις μαζί τους ή να τους συγχωρήσετε.
Ένα άλλο ζητούμενο που πρέπει να λάβετε υπόψιν, δεν είναι να «διορθώσετε» τους γονείς σας γιατί αυτό είναι αδύνατον, αλλά να «διορθώσετε» τη σχέση σας, μαζί τους.
Οι γονείς μπορεί να συνεχίζουν να έχουν προβλήματα στις σχέσεις τους και με άλλα άτομα επομένως αλλάζοντας τη δυναμική της δικής σας σχέσης, είναι η καλύτερη ευκαιρία για να τους βοηθήσετε να τις βελτιώσουν. Αλλά δεν είναι αυτός ο στόχος.
Στους περισσότερους ανθρώπους που προέρχονται από οικογένειες βίαιες και επικίνδυνα χειριστικές, συνήθως δεν προτείνω να προσπαθούν να τα βρούν με τους γονείς τους χωρίς τη βοήθεια ειδικού διότι ενέχει ο κίνδυνος να αποτύχουν να αλλάξουν τη σχέση τους με τους γονείς τους και αυτό να τους καταρρακώσει περισσότερο.
Είναι προτιμότερο να μην προσπαθήσετε καν, να αποκαταστήσετε τη σχέση σας με τους γονείς σας παρά να τις αποκαταστήσετε με άσχημο τρόπο.
Επιπλέον, είναι σημαντικό να σημειωθεί πως ακόμη και υπό την καθοδήγηση ειδικού, δεν υπάρχει καμία εγγύηση επιτυχίας σε ό,τι αφορά την αποκατάσταση των σχέσεων με τους γονείς σας.
Μέρος της ψυχοθεραπείας είναι να προετοιμάζω τους ασθενείς μου για τις χειρότερες αντιδράσεις και να σχεδιάζω μαζί τους τι θα κάνουν στη περίπτωση που τα πράγματα με την οικογένειά τους, πάρουν αρνητική τροπή.
Ευτυχώς, οι ασθενείς είναι στη πλειοψηφία τους πολύ καλοί στο να προβλέπουν ακριβώς την αντίδραση των γονιών τους ή άλλων μελών της οικογένειάς τους, καθώς έχουν ζήσει πολλά χρόνια μαζί τους άρα κατά κάποιο τρόπο ξέρουν τι να περιμένουν. Μία τεχνική που εφαρμόζω ονομάζεται «αντιστροφή ρόλων».
Εκείνοι δηλαδή υποδύονται τους γονείς τους και εγώ υποδύομαι εκείνους που χρησιμοποιούν διάφορους τρόπους προσέγγισης ώστε να δω ποιοι ενδέχεται να έχουν μεγαλύτερη επιτυχία.
Επίσης, μαζί με τον ασθενή, εξερευνούμε το background των γονιών του, ώστε να έχω μια καλή εικόνα σχετικά με το γιατί αντιδρούν με αυτό τον τρόπο. Ύστερα, υποδύομαι τους γονείς και ο ασθενής κάνει πρακτική επάνω στον τρόπο προσέγγισης και στη στρατηγική που αποφασίσαμε.
Όταν υποδύομαι τους γονείς του ασθενούς, παριστάνω τη χειρότερη μορφή τους ώστε να προετοιμάσω τον ασθενή, για το χειρότερο που μπορεί να συμβεί. Προκειμένου η προσέγγιση του ασθενούς στους γονείς του να είναι επιτυχημένη, ο ασθενής θα πρέπει να είναι έτοιμος να αντιμετωπίσει διαφόρων ειδών αρνήσεις από τη πλευρά των γονιών, όπως είναι οι εξής:
Η άρνηση των γεγονότων («Λες ψέμματα, αυτό δεν συνέβη ποτέ!»).
Η άρνηση της επίγνωσης («Ήμουν μεθυσμένος» ή «Δεν είχα καταλάβει ότι σε παραμελούσα, έπρεπε να μου το πείς!») η οποία ακολουθείτε από την
Άρνηση της ευθύνης («Εσύ ήσουν αυτός που με προκαλούσε» ή «Εάν η μητέρα σου δεν με απέρριπτε συνέχεια, δεν θα ξεσπούσα σε εσένα!») και τέλος
Η άρνηση της επίδρασης («Έγινε μόνο μερικές φορές» ή «Ωραία σε χτύπησα, πρέπει να μου το κοπανάς συνέχεια; Είσαι υπερευαίσθητος, ξεπέρασέ το πια!»).
Πολλοί ειδικοί θα σας συστήσουν να πάρετε οριστικό διαζύγιο από την οικογένειά σας αλλά δεν νομίζω ότι αυτό θα έχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.
Άλλοι ειδικοί κάνουν το λάθος να καλούν τους γονείς του ασθενούς εντελώς ξαφνικά σε κάποια από τις συνεδρίες, με αποτέλεσμα η οικογένεια του ασθενούς να νιώθει ταπεινωμένη και να αντιδρά άσχημα.
Ένα ακόμη λάθος που κάνουν ορισμένοι ειδικοί, είναι να συμβουλεύουν τους ασθενείς τους να κινηθούν νομικά αλλά το να ξεφτιλίζεις δημόσια τους γονείς ή άλλα μέλη της οικογένειάς σου, δεν είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος να κάνεις ανακωχή μαζί τους.
Ένα ερώτημα που επίσης προκύπτει, είναι αν κάποιος που έχει κακοποιηθεί από τους γονείς του στο παρελθόν, μπορεί να τους εμπιστευτεί το παιδί του, αν δηλαδή οι παππούδες είναι ικανοί, να φυλάξουν το εγγόνι τους.
Η απάντησή μου είναι όχι. Εάν οι γονείς σας φαίνεται να μην καταλαβαίνουν τη θέση σας, τότε πιθανόν να μην έχουν έρθει σε συμφωνία με όσα σας έκαναν στο παρελθόν.
