Περί υδραυλικών κονιαμάτων και σκυροδέματος των αρχαίων Ελλήνων:
Η διεθνής επιστημονική κοινότητα ερευνά τις αρχαίες ελληνικές κατασκευές και τα συμπεράσματα που παρουσιάζονται σε διεθνή συμπόσια (όπως το Conservation of Stone and Other Materials. Proccedings of the International RILEM/UNESCO Congress επί σειράς ετών στην Νέα Υόρκη 1987 – 1999) από Αρχαιολόγους, Μεταλλειολόγους και άλλους ειδικούς επιστήμονες, μιλούν για την χρήση τσιμέντου.
Παρά την έλλειψη αρχαίων γραπτών κειμένων, τα μέχρι τώρα αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά και οι εκτεταμένες εργαστηριακές έρευνες του εξειδικευμένου χημικού μηχανικού Ευστάθιου Ευσταθιάδη, μας παραθέτουν αποδείξεις για την γνώση και χρήση σκυροδέματος από τους αρχαίους Έλληνες μηχανικούς ακόμη και της Βυζαντινής Περιόδου.
Οι Έλληνες βυζαντινοί μηχανικοί, ως κληρονόμοι των αρχαίων Ελλήνων πρωτοκατασκεύασαν το κεραμοκονίαμα και το κεραμομπετόν τα οποία χρησίμευαν κατά κύριο λόγο στην κατασκευή υποθερμαινόμενων δαπέδων οικιών.
Τα ίχνη της αρχαίας αυτής ελληνικής γνώσης είναι ορατά, παρά το πέρασμα των χιλιετιών, σε μια πληθώρα κατασκευών οι οποίες χρονολογούνται τουλάχιστον από την 2η χιλιετία π.Χ. :
Επί χάρτου :
(1) Η δεξαμενή νερού της Καμείρου Ρόδου
(2) Οι δεξαμενές των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων του Λαυρίου Αττικής
(3) Δεξαμενή και λουτήρες στην Αίγινα Αττικής
(4) Δεξαμενές στην Περαχώρα Κορινθίας
(5) Υδραυλικές εγκαταστάσεις στην Γερόνησο Κύπρου
(6) Το Υπέρθυρο του “Θησαυρού του Ατρέως” στις Μυκήνες
(7) Οι υπόγειες στοές των Μινύων στον Πειραιά
(7) Ιπποδάμεια υδραυλικά έργα στον Πειραιά
(7) Η γέφυρα του Ιλισσού των Αθηνών
(7) Τα τείχη των αρχαίων Αθηνών
(7) Δεξαμενές βρόχινου νερού των Αθηνών
(7) Η προμνησίκλεια υδατοδεξαμενή στην Ακρόπολη των Αθηνών
(7) Ασβεστοκονιάματα στην Στοά του Αττάλου Β’ των Αθηνών
(8) Υδατοδεξαμενή στις Οινιάδες Ακαρνανίας
(9) Υδατοδεξαμενές στην Όλυνθο Χαλκιδικής
(10) Υδατοδεξαμενή στην Πάλαιρο Ακαρνανίας
(11) Υδατοδεξαμενές στο πυραμιδοειδές του Κεφαλαριού Αργολίδος
(12) Υδατοδεξαμενές στο πυραμιδοειδές του Λυγουριού Αργολίδος
(13) Συνδετικά κονιάματα στην κλιμακωτή πυραμίδα του Αμφείου Θηβών
(14) Ελληνιστική δεξαμενή στο Κούριον Κύπρου
(15) Κονιάματα από τον προϊστορικό οικισμό της Τούμπας Θεσσαλονίκης
(16) Υδραυλικά κονιάματα σε λουτρό της Περγάμου
Η δεξαμενή νερού της Καμείρου Ρόδου (επί χάρτου σημείον (1))
Τεμάχιο αρχαίου σκυροδέματος από την δεξαμενή της Καμείρου (δείγμα Ε. Ευσταθιάδη). Το άριστα διασωζόμενο τεχνικό υπόγειο υδραυλικό έργο δεξαμενής νερού στην αρχαία πόλη της Καμείρου, στα βορειοδυτικά παράλια της Ρόδου, όχι μακρυά από το χωριό Καλαβάρδα και κοντά στο ακρωτήριο Αγ. Μηνάς.
Η δεξαμενή είναι μια ορθογώνια κατασκευή χωρητικότητας 600 περίπου κυβικών μέτρων, επενδεδυμένη με υδατοστεγές χαλικοκονίαμα υδραυλικών ιδιοτήτων (μπετόν) και χρονολογείται τον 6ο – 5ο αιώνα π.Χ.
Οι δεξαμενές των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων του Λαυρίου Αττικής (2)
Στεγανοποιημένες με υδραυλικό κονίαμα, χρησίμευαν στον εφοδιασμό των πλυντηρίων με το απαραίτητο για την λειτουργία του νερό.
Το 1996, στο 3ο συμπόσιο της Αρχαιομετρικής Εταιρείας Ελλάδος, έγινε αναλυτική παρουσίαση κονιάματος και τσιμεντοκονιάματος των πλυντηρίων της Αγριλέζας Λαυρίου (4ος αι. π.Χ.).
Πρόκειται για κονίαμα με προσμείξεις αλάτων μολύβδου με λιθάργυρο (Κων. Κονοφάγος και Βαδέκα 1975) που έχει ως αποτέλεσμα την κατασκευή στεγανού επιχρίσματος.
Ο καθηγητής Κονοφάγος θεώρησε ότι γινόταν ανάμειξη σκόνης λιθαργύρου (PbO) με σιδηρομαγγανιούχα ορυκτά, με άμμο κ.ά. Το μείγμα στην συνέχεια υφίστατο σύντηξη σε θερμοκρασία 800 – 900 βαθμών Κελσίου, μέχρις ότου υαλωθεί, και μετά από ψύξη σε νερό γινόταν κοκκοποίηση του γυαλιού και εφαρμογή της σκόνης σαν υδατικό γαλάκτωμα σε ασβεστόνερο με την βοήθεια πινέλου.
Ο λιθάργυρος, ο οποίος υπήρχε σε μεγάλες ποσότητες στην περιοχή, προέκυπτε από την διαδικασία “κυπέλλωσης”, δηλαδή του τελικού σταδίου διαχωρισμού του αργύρου από τον μόλυβδο με το οποίον ήτο μεμειγμένος, πριν από τον τελικό του καθαρισμό.
Το σύντηγμα αργύρου-μολύβδου θερμαίνονταν σε ειδικό πυρίμαχο κύπελλο (εξ’ ου και η ονομασία της διαδικασίας) στους 900 βαθμούς Κελσίου περίπου, διοχετεύονταν αέρας με φυσερά και, ενώ ο άργυρος παρέμενε ανοξείδωτος, ο μόλυβδος μετατρέπονταν σε λιθάργυρο.
Με συνεχή απομάκρυνσή του από την επιφάνεια του σκεύους, απέμενε ο άργυρος με την καθαρότητά του να φθάνει στο 98%.
Σύμφωνα με ανακοίνωση της Martha Goodway, φυσικοχημικού, μεταλλουργού και αρχαιολόγου (Smithsonian) το 1992 σε συνέδριο στην Βοστώνη, το κονίαμα της κατασκευής των επιχρίσεων των δεξαμενών του Λαυρίου είναι αδιαπέραστο από την ραδιενέργεια (προφανώς λόγω και της παρουσίας του μολύβδου, το οποίο είναι μέταλλο με ιδιότητες προστασίας από τις επιβλαβείς ακτίνες). Συνέστησε μάλιστα την χρήση του υλικού αυτού ως μέσο επιχρίσεως των δεξαμενών αποθήκευσης πυρηνικών αποβλήτων..!
Ο μόλυβδος χρησίμευε κατά την αρχαιότητα :
• στους ναυτικούς για να προσθέτουν βάρος στις άγκυρες, να βάζουν βαρίδια στα δίχτυα και στις πετονιές τους, και για να θωρακίζουν τα σκάφη τους…
• στους εμπόρους για να κατασκευάζουν βαρίδια, σύρματα και πινακίδες…
• στους κοσμηματοποιούς για να φτιάχνουν φτηνά αντικείμενα για τους πιστούς ή μικρά ειδώλια και μαγικά δαχτυλίδια ακόμα, σαν αυτά που βρίσκουμε συχνά στους τάφους κατά την διάρκεια ανασκαφών. Κρίκοι των οποίων η σφενδόνη τους αποτελείτο από πολλές διαδοχικές στρώσεις από μέταλλα όπως ασήμι, μολύβι, σίδηρο και χαλκό, και παρήγαγε στατικό ηλεκτρισμό…!
Δεξαμενή και λουτήρες στην Αίγινα (3) Αττικής
Η δεξαμενή και οι λουτήρες στο ιερό της Αφαίας στην Αίγινα, με εμφανή τα ίχνη στεγανού επιχρίσματος από τσιμεντοκονίαμα.
Χρονολογούνται στον 6ο αιώνα π.Χ.
Δεξαμενές στην Περαχώρα (4) Κορινθίας
Δεξαμενές με τσιμεντένιο υδραυλικό επίχρισμα οι οποίες χρονολογούνται στον 6ο αι. π.Χ. (525 π.Χ. περίπου).
Οι ανασκαφές του R. A. Tomlinson το 1969 στην Περαχώρα Κορινθίας αποκάλυψαν τμήματα μίας καταπληκτικής υδραυλικής εγκαταστάσεως.
Πρόκειται για τριπλή δεξαμενή με υδραυλικό επίχρισμα και ένα πολύπλοκο σύστημα σηράγγων, φρεατίων και αγωγών, υπόγειων στο μεγαλύτερο τμήμα τους.
Υδραυλικές εγκαταστάσεις στην Γερόνησο (5) Κύπρου
Οι ανασκαφές στην Γερόνησο (Άγιος Γεώργιος της Πέγειας), στα δυτικά παράλια της Κύπρου, διήρκεσαν οκτώ εβδομάδες και έγιναν από ομάδα του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, υπό την διεύθυνση της καθηγήτριας Joan Breton Connelly. Το ενδιαφέρον της ομάδος επικεντρώθηκε στην διερεύνηση ενός συγκροτήματος υδραυλικών κατασκευών στο ανατολικό άκρο του νησιού, συμπεριλαμβανομένων μεταξύ άλλων μιας στέρνας, μιας δεξαμενής συλλογής νερού και μιας τετράγωνης υδαταποθήκης.
• Η στέρνα βάθους 4 μέτρων και διαμέτρου 2,65 μέτρων, ήταν λαξευμένη στον βράχο και ενισχυμένη με πέτρες. Ήταν δε καλυμμένη με υδατοστεγές τσιμεντοκονίαμα.
• Η δεξαμενή συλλογής νερού ήταν διαμέτρου 13 περίπου μέτρων και περιελάμβανε 107 μεγάλες ασβεστολιθικές πλάκες σε ημικυκλική – θολωτή διάταξη που κατηύθυνε το νερό στην στέρνα. Και αυτή η κατασκευή καλύπτονταν αρχικά με υδατοστεγές τσιμεντοκονίαμα.
• Στα νοτιοδυτικά της στέρνας αποκαλύφθηκε τετράγωνη υδαταποθήκη λαξευμένη στον βράχο και ενισχυμένη με πέτρες, διαστάσεων 4 x 4 x 4 περίπου μέτρων. Και αυτή ήταν καλυμμένη με υδατοστεγές τσιμεντοκονίαμα.
Το τσιμεντένιο δάπεδο της υδαταποθήκης επιχωματώθηκε αφού καλύφθηκε πρώτα με ειδικό προστατευτικό υλικό. Με το πέρας των ανασκαφών και την συλλογή των κινητών ευρημάτων επιχωματώθηκε και ο υπόλοιπος χώρος με σκοπό να προστατευθεί ο αρχαιολογικός χώρος, αλλά και να επιστραφεί όσο το δυνατόν αδιατάρακτος στην φύση.
Τα κεραμικά ευρήματα του αρχαιολογικού χώρου προσδιορίζονται χρονολογικά στον 6ο αιώνα π.Χ. το αργότερο… Η χρονολόγηση των υδραυλικών εγκαταστάσεων τις τοποθετεί στα τελευταία 50 χρόνια της Ελληνιστικής περιόδου (80 – 30 π.Χ.), την εποχή που η Κύπρος ευρίσκετο υπό τον έλεγχο της Κλεοπάτρας, της τελευταίας των Πτολεμαίων… και ανοίγει ένα νέο και συναρπαστικό κεφάλαιο στην ιστορία της Νήσου…
